Kada govorimo o međuljudskim odnosima između naroda na teritoriji Republike Srbije, kako kroz istoriju, tako i danas, nezaobilazno je da pomenemo odnose između Srba i Slovaka, s obzirom na to da su odnosi ovih dvaju naroda na visokom nivou. Čak su i rezultati istraživanja etničkih zajednica ustanovili da srpsko stanovništvo ima najmanju distancu prema pripadnicima slovačke i rumunske nacionalne manjine. Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, u Vojvodini živi oko 56.000 Slovaka, a njihov jezik je jedan od šest službenih jezika koji se govore širom ove autonomne pokrajine.
Prvi Slovaci su na teritoriju današnje Vojvodine došli još pre skoro tri veka, za vreme terezijanske kolonizacije. Deo površine koju su počeli da naseljavaju već je bio naseljen srpskim stanovništvom. Može se slobodno reći da je to bio i početak prijateljskih odnosa.
Zahvaljujući brzom progresu i adaptaciji na novu sredinu, Slovaci su počeli da podižu i crkve. Osim toga dobili su želju za obrazovanjem i ličnim razvojem, pa su počeli da osnivaju obrazovne ustanove i da održavaju tzv. večernje škole za momke u okviru crkve i parohije. S obzirom na multinacionalnu teritoriju, u istom periodu su počele da se osnivaju i srpske škole. A pored svega toga, prilično Srba je tih godina odlazilo na određeni stepen školovanja u Slovačku. O odnosu Srba i Slovaka u to vreme govori i to što su i slovački profesori u srpskim gimnazijama u Karlovcima i u Novom Sadu u ove krajeve došli na osnovu preporuke upravo tih srpskih studenata (Dositej Obradović, Jovan Jovanović Zmaj, Pavle Popović Šapčanin, Simo Popović…).
Na osnovu toga je srpski mitropolit Stefan Stratimirović omogućio osnivanje kraljevske i novosadske gimnazije po ugledu na slovačke evangelističke škole. Kao prve direktore i profesore angažovao je upravo slovačke evangelističke prosvetitelje. Čak su i učitelji generala Đorđa Stratimirovića bili slovački sveštenik Danijel Kolenji i pesnik Mihal Godra.
Školstvo i politika
Najbolji drug generala Stratimirovića, Pavel Jozef Šafarik, bio je prvi direktor prestižne Pravoslavne gimnazije u Novom Sadu. Po uzoru na novosadsku gimnaziju, prvi direktor i profesor klasičnih jezika u gimnaziji u Karlovcima bio je takođe Slovak – Jan Gros. Kao direktor i profesor u Sremskim Karlovcima radio je i Andrej Voljnin, a na istim funkcijama ovde su bili i Karol Rumi i Pavel Magda. Dakle, možemo zaključiti da su Slovaci igrali veliku ulogu u obrazovnom sistemu, ali što se politike tiče, u tom periodu su tek započeli probijanje i angažovanje na tom polju.
U to vreme u Kulpinu je bio formiran srez u kom je većinu činilo srpsko stanovništvo, ali su Slovaci i Srbi izabrali zajedničkog kandidata za poslanika Slovaka, odnosno potpredsednika Matice slovačke Vilijama Paulinija Tota. On je ujedno bio i prvi Slovak koji je uspeo da uđe u parlament u Budimpešti. Tada slovački kandidati u Slovačkoj nisu uspevali da se kandiduju za parlament. U kulpinskom srezu, zahvaljujući Jaši Tomiću, Slovaci i Srbi su, kao narednog kandidata, uspeli da izaberu doktora Milana Hodžu, koji je čak dva puta uspeo da uđe u Peštanski parlament.
Za Slovake u Vojvodini važan istorijski događaj predstavlja i održavanje Velike narodne skupštine 25. novembra 1918. u Novom Sadu. Tada su 62 Slovaka delegata glasala za prisajedinjenje Bačke, Banata i Baranje Kraljevini Srbiji. Pred skupštinu se vodila politička rasprava da li u buduću zajedničku državu Vojvodina treba da uđe preko Narodnog veća Slovenaca, Hrvata i Srba u Zagrebu, ili putem neposrednog prisajedinjenja Kraljevini Srbiji. Prevagnuo je na kraju stav da Vojvodina treba da se prisajedini Srbiji, a odmah potom, zajedno sa Srbijom, da pristupi zajedničkoj državi Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.
Najveću zaslugu su imali braća Mičatek, odnosno pravnik dr Ljudevit Miloš i njegov brat Vladimir. Zaslužan je bio i njihov otac Jan Branislav Mičatek, kao i novosadski pravnik dr Miloš Krno. Zajedno su stvorili i izdavali političko-društveni magazin „Dolnozemski Slovak” („Slovak iz Donje zemlje”), koji je imao najviše uticaja na buđenje nacionalne svesti i jačanje odnosa sa Srbima.
Zasluge ima i Igor Branislav Štefanik iz Bačke Palanke, prvi slovački poslanik u Kraljevini Srbiji. On je bio veliki zagovornik i borac za ravnopravnost i saradnju Slovaka i Srba u novoj državi i govorio je da, na ovim prostorima, jedini put za opstanak Slovaka jeste bratstvo sa Srbima.
Deo kulturne baštine
Gorepomenuti dr Ljudevit Miloš Mičatek bio je jedan od predsedavajućih na Velikoj narodnoj skupštini. Njegovo ime stoji na dve skupštinske odluke. Na Velikoj narodnoj skupštini on je pročitao deklaraciju o ljudskim pravima, kojom su se zalagali da Slovaci u Kraljevini Srbiji budu tretirani kao ravnopravan narod, a ne kao nacionalna manjina. U Narodnoj upravi, koja je formirana posle Velike narodne skupštine, pravosuđe je vodio dr Kazimir Augustus Rat iz Bačkog Petrovca.
U velikom Nacionalnom savetu, odnosno skupštini, koja je brojala pedeset članova, njih petorica su bili Slovaci. Počev od ove političke saradnje, ova dva naroda su nastavila da se drže zajedno. Još jedan od dokaza dobre saradnje bila je podrška Slovaka srpskom narodu za vreme NATO agresije 1999. Zahvaljujući svemu ovome, slovačka nacionalna manjina danas ima svoju Evangelističku crkvu, Maticu slovačku, slovačko pozorište, slovačke medije, narodne svečanosti, svoj Nacionalni savet i status nacionalne manjine. A uz to Kovačica i njeni slikari imaju veliki potencijal da postanu deo kulturne baštine Srbije.
Jana Đuriš
